Sağlıklı yaşamak ve sağlıklı yaşlanmak istiyoruz. Tüketim alışkanlıklarımızı da, bu isteğimizi destekleyecek şekilde yönlendirmeye çalışmamız, ürün seçimlerimizi buna göre yapmamız gayet doğal bir eğilim. Ancak tüketim çağında, bireylerin her gün bir önceki günden daha fazla tüketmesine ve rekabete dayalı bir ekonominin içerisindeyiz. Birey “daha uzun, daha sağlıklı bir ömür” arayışında, şirketler ise “daha fazla kazanç” peşindeyken, kaçınılmaz olarak şu tablo çıkıyor karşımıza: Aldatıcı reklamlar ve kandırılmış tüketiciler. Bunun son örneklerinden biri de Amerika merkezli Lumo Labs şirketinin “Lumosity” adlı bilgisayar oyunu ve telefon uygulaması…
2007 yılından bu yana piyasada olan ve ücretli abonelik sistemiyle kullanılan bu oyun yüzünden Lumo Labs şirketi, geçtiğimiz aylarda Amerikan Federal Ticaret Komisyonu tarafından 2 milyon dolar cezaya çarptırıldı. Cezanın gerekçesi ise, tüketicileri aldatıcı reklam yapmaktı.
Lumosity, sizi Alzheimer’a karşı korur! (mu gerçekten?)
Lumo Labs şirketi Lumosity adllı “beyin eğitici” oyununu piyasaya sürdüğünde, tüketicilere çok büyük vaatleri vardı. Lumosity oyununu düzenli olarak oynadığınızda beyninizi eğitiyor, iş yerinde ve okulda verimliliğinizi artırıyordunuz. Televizyon, radyo ve podcast reklamlarıyla adını duyurmanın ötesinde şirket, arama motorlarından yüzlerce anahtar kelime satın aldı. Kullanıcılar “demans”, “alzheimer”, “hafıza” gibi sözcükleri arattığında, karşılarına Lumosity çıkıyordu.
Bir TV reklamında şöyle diyordu bir adam: “Lumosity ile daha çabuk karar verebiliyorum ve daha üretkenim.”
Şirketin web sitesinde ise, Lumosity beyin eğitici programların beyin travması yaşayanlara, kemoterapiye bağlı hafıza ve konsantrasyon problemleri yaşayanlara, hafif bilişsel bozuklukları olanlara yardımcı olabileceği, sağlıklı bireylerin ise bu programlarla bilişsel yeteneklerini arttırabilecekleri yazıyordu. Elbette insan sağlığında bu denli büyük değişimler vaat eden programın bir de maliyeti vardı: Aylık üyelik 14,95 dolar, yıllık üyelik 79,95 dolar…
Federal Ticaret Komisyonu: “Dur bakalım!”
Bir yıl süren araştırmadan sonra Amerikan Federal Ticaret Komisyonu Lumo Labs şirketini şu gerekçeyle 2 milyon dolarlık para cezasına çarptırdı: “Lumosity, tüketicilerin yaşa bağlı bilişsel gerileme korkusunu kullanarak, oyunlarının hafıza kaybına, demansa ve hatta Alzheimer’a karşı koruyacağını iddia etti. Ancak Lumosity’nin bu iddiasını doğrulayacak hiçbir bilimsel altyapısı yok.”
Bunun üzerine şirket, Federal Ticaret Komisyonu ile anlaşmaya gitti ve para cezasının yanı sıra kullanıcıların abonelik ücretlerini de iade etmeyi kabul etti.
Çünkü şirketin bilimsel anlamda hiçbir delili yoktu ki, bir telefon uygulaması veya bilgisayar oyunu üzerinden günde 10-15 dakika boyunca trenleri uygun renkteki istasyonlara sevk etmeniz veya şekillerin yerini hatırlamanız sizi demans veya Alzheimer’dan korusun, çocuğunuzun okul başarısını arttırsın…
Hatta geçtiğimiz yıl 70’ten fazla psikolog ve sinir bilimciden oluşan bir bilim insanı topluluğu bu tarz beyin eğitici programlara karşı şöyle ortak bir açıklama yaptı: “Bizler, beyin oyunlarının tüketicilere, bilimsel temeli varmışcasına, bilişsel gerilemeyi geri çevirecekleri veya durduracakları iddiasıyla sunulmasına karşıyız. Çünkü şu ana dek bu konuda herhangi bilimsel bir kanıt bulunmamaktadır.”
Her ne kadar sonrasında bilim insanlarından oluşan başka bir grup “beyin eğitici programların hiçbir bilişsel faydası yoktur” demenin yanlış olduğunu ifade etse de, aynı grup, bilimsel temele dayanmayan ancak bilimselmiş gibi sunulan iddialarla ticaret yapmanın yanlış olduğunda diğer grupla hemfikirdi.
Altını çizmekte fayda var: Lumo Labs şirketinin 2 milyon dolarlık cezası, programlarının sağladığını iddia ettiği bilişsel faydaların tamamen bir yalan olmasına değil; şirketin, ticarete dönüştürdüğü bu iddialarını kanıtlayacak bilimsel verilerden yoksun olmasına dayanıyordu.
Diğer örnekler
Beden ve zihin sağlığı, gençlik ve güzellik gibi konular üzerinden aldatıcı reklamlarla dayatılan ürünler elbette Lumosity örneğiyle sınırlı değil.
Danone, Activia markalı ürünü yüzünden 2010 yılında Amerika’da 45 milyon dolarlık cezaya çarptırılmıştı. Ürün reklamlarında Activia yoğurtların “özel bakteriler” içerdiği, “klinik” ve “bilimsel” olarak bağışıklık sistemini güçlendirdiğinin kanıtlandığı ve sindirim sistemini düzenlediği iddia ediliyordu. Bu reklamların sonucu olarak da ürün, muadillerine göre yüzde 30 daha yüksek fiyatla satılmıştı. Yerel mahkeme tarafından ürünlerin tanıtımında “klinik ve bilimsel olarak” ibarelerinin kaldırılması emredildi.
Kellogg’s da benzer şekilde “bağışıklık sistemini güçlendirdiği” iddiasıyla tanıtımını yaptığı pirinç patlağı ürünü yüzünden tüketicilerine 2011 yılında 2,5 milyon dolarlık ödeme yapmak zorunda kalmıştı. Federal Ticaret Komisyonu’nun durdurduğu reklamlarda ürün için, çocukların günlük antioksidan ve besin değeri ihtiyacının yüzde 25’ini karşıladığı iddia ediliyordu.
Aynı şirket 2013 yılında daha büyük iddiaları olan bir ürün tanıtımı yüzünden sorun yaşadı: Mini-Wheat adlı atıştırmalıklarının çocukların dikkat, hafıza ve diğer bilişsel fonksiyonlarını geliştirdiği iddia ediliyordu. Her ne kadar şirket bu reklamı artık kullanmadığını ve bu iddialarda bulunmadığını söylese de, bu ürünü reklamın yayınlandığı dönemde satın alan tüketicilere paraları iade edildi.
L’oreal ise ürünlerinden birinin tanıtımında bilimsel temeli olmaksızın “klinik olarak kanıtlanmıştır”, “genleri destekler”, “7 günde belirgin görünürlükte daha genç bir cilt” ifadelerini kullandığı için Federal Ticaret Komisyonu tarafından uyarı almış ve gelecek her bir ihlal için 16 bin dolar ödeyeceği yönünde anlaşmaya imza atmıştı.
Çözüm: Doğru tüketim yaklaşımı. Peki ama nasıl?
Daha uzun süre genç kalmak, daha uzun yıllar sağlıklı bir beden ve zihin ile yaşamak her insan için makul istek ve beklentiler. Ancak gerek zamanımız gerekse finansal kaynaklarımız sınırlıyken, sağlık gibi önemli bir konuda kaynaklarımızı kullanırken daha dikkatli ve rasyonel olmamız gerekiyor. Bilişsel sağlığımızı yaşlanmaya karşı koruyan ve beyin fonksiyonlarımızı geliştiren besinler ve aktiviteler tabii ki var. Bağışıklık sistemimizi destekleyen besinler, sindirim sistemimize iyi gelen gıdalar, çocuğumuzun dikkat ve hafıza fonksiyonlarını destekleyecek egzersizler, besinler var, evet. Bunlar bilim insanlarının uzun yıllardır üzerinde çalıştığı konular.
Bir ürüne karar verirken, hele ki bu ürünün bedensel ve zihinsel sağlığımızı iyileştirmesini umuyorsak, seçimlerimizi çok daha dikkatli yapmalıyız. Bu noktada bilim insanlarının ve uzman hekimlerin görüş ve önerileri gündeme geliyor. Tek bir marka veya üründen mucize beklemek yerine, gerçek anlamda bilimsel çalışmalarla kanıtlanan yöntemleri benimsemek ve beden ve zihin sağlığımız söz konusu olduğunda uzman hekimlere danışmak -veya en azından elimizin altındaki interneti kullanarak araştırmak- şu an için en mantıklı tüketim yaklaşımı gibi gözüküyor.
