Editör: Uzm. Dr. Sedat İrgil
Bazı canlılar tek eşlidir. Bazılarıysa birden fazla eşle cinsel birliktelik yaşayarak hayatını sürdürür. İnsanlar da doğadaki çeşitliliğin içinde olduğuna göre diğer hayvanlarla benzerlik gösterir. Fakat bu benzer davranışlar insanlarda ‘çapkınlık’, ‘sadakat’, ‘aldatma’ ve ‘aldatılma’ gibi ‘duygusal’ kavram ve tanımlarla karşılık bulur.
“Gen bencildir.” denir. Oysaki genler aslında bir şey bilmezler. Genler bir sonraki kuşağa aktarılmaya eğilimlidirler. Her gen bir önceki ve ondan önceki ve ondan da çok önceki atalarımızın aktarımı ile bize ulaşmıştır. Bu amaçla, evrim için üreme yeteneği diğer tüm yeteneklerden önceliklidir. Evrimsel gerekçelerle, erkeğin daha çok çocuk yapmak için tek eşli olmaya eğilimli olmadığı söylenir. Aslında bu bir bakıma kadınlar için de geçerlidir. Kuluçka döneminde birden fazla erkekle beraber olmak evrimsel açıdan dişiyi avantajlı kılar. Bu sayede döllenmenin başarısız olma ihtimali ortadan kaldırılmaya çalışılır. Elbette ki tüm bu eğilimler, bilincimizde gerçekleştirmez. Yani türler “soyumu devam ettirmek için dölümü daha çok yaymalıyım / daha çok döl toplamalıyım” diye düşünerek hareket etmez. Bizi buna iten evrimsel içgüdülerimizdir. Fakat insan “medenileştikçe” evrimsel içgüdülerine “toplumsal ve ahlaki” düzenlemeler getirmiştir. İnsana toplumsal yaşantı içinde, çoğunluğun çıkarı için hayatı tek eşli olarak yaşaması yönünde telkin verilmiştir. Evlilik kurumu da bu telkin doğrultusunda ortaya çıkmıştır.
Tüm bu evrimsel biyolojinin çıkarımları üzerine, bu sefer genetik alanında yeni gelişmelerle karşı karşıyayız. Çapkınlığa olan eğilimimizi daha iyi anlamamızı sağlayacak önemli bir gelişme: Çapkınlık geni bulundu!
FoxP2 (Forkhead box protein P2) /Casanova-Gen
FoxP2 geni (çapkınlık geni), insan canlısında 7. kromozom üzerindedir. Bu gen konuşma ve dil yeteneklerini tayin eden gendir. Bazı araştırmalar dili tetikleyen şeyin FoxP2’de meydana gelen bir mutasyon olduğunu ileri sürmekte. Bozulmuş FoxP2 geni olan insanların konuşma yeteneğinde sorun olduğu görülmüştür.
Peki insanda konuşma ve dil yetenekleriyle ilişkili olarak görülen bu gene neden çapkınlık geni deniyor? Berlin “Max-Planck-Institut für Molekulare Genetik” önderliğinde, beyin hücrelerinin yapısı insanınkine benzeyen, zebra ispinozu kuşları üzerinde 20 yıl gibi uzun bir süre araştırma yapılmıştır. FoxP2 geninin pek çok farklı türü bu kuşlarda incelenmiş ve farklı protein sentezi ile değişik versiyonlarında farklı tonda ötüşler olduğu tespit edilmiştir. Kuşların eşlerini ötüşleriyle etkiledikleri göz önüne alınırsa, farklı tonda ötüşlerin karşı cinsten daha fazla sayıda kuşu etkilemekte işe yarayacağı aşikâr…
Sonuçlar bu kadarla kalmıyor. Zebra ispinozu kuşlarının dişilerinin tek eşli olduğu bilinmekteydi, ancak Max-Planck Enstitüsü’nde, 15 bin zebra ispinozu üzerinde yapılan çalışmada bazı dişi zebra ispinozlarının kuluçka döneminin “dışında” da farklı birçok erkekle ilişkiye girerek çapkınlık yaptığı ortaya çıkıyor. Erkeklerde de aynı şekilde FoxP2 (Çapkınlık Geni) varyasyonunu taşıyanlarda bu çapkınlık davranışı gözlendi.
Başka, ilginç bir karşılaştırmaya gelirsek. FoxP2 (çapkınlık geni) kumrularda çalışmaz. Bu yüzden kumrular diğer kuşlara kıyasla güzel ötüşlü değillerdir ve dahası çapkınlık geninin çalışmadığı kumrular tek eşlidirler.
Sadece kuşlar üzerinde yapılan bu çalışmalar davranışlarımızın çapkınlık geni kontrolünde olduğunu söylemiyor. Ancak fareler üzerinde yapılan araştırmalar da çapkınlık geninin davranışlar üzerinde etkili olduğunu destekliyor. Atlanta-Emory Üniversitesi’nden Zoe Donaldson ve ekibi tarafından Biology of Reproduction isimli dergide yayımlanan çalışmada, tarla farelerinin genetiği ile oynanarak çok eşli dişi ve erkek farelerin, tek eşli hale getirildiği belirtiliyor. Yani çapkınlık geni çıkartılan tarla fareleri sadık bir eş olup çıkmışlar. Bunun insana da uygulanabilmesinin teknik olarak mümkün olduğu düşünülürse, bizi karmaşık bir gelecek bekliyor gibi görünüyor. Diğer yandan hem tarla fareleri üzerinde yapılan araştırmalar hem de kuşlar üzerinde yapılan araştırmalar insan çapkınlığına veya çok eşliliğe farklı bir açıdan yaklaşmamızı sağlayacak. İnsan sadakatinin ne kadarının toplumsal ne kadarının genetik aktarımla edinildiği üzerinde daha fazla bilgi sahibi oldukça kalıtımsal olarak aldatmaya meyilli insanların suçu olmadığı söylenebilir mi? Ve buna benzer pek çok zoru, bu çalışmalarla artık gündemde.
Yazımızı şu hatırlatmayla sonlandırmakta fayda var: Çapkınlık geni bulunmuş olsa da bu genin aktiflik/pasiflik durumu kriterleri (zebra ispinozuve kumru örneğindeki gibi), bireyden bireye değişen etkinliği henüz tam anlamıyla açıklanmış değil. Yani “Ne yapayım, genlerimde var” demek henüz çapkınlık için sağlam bir mazeret değil.
Kaynak1 Kaynak2 Kaynak3 Kaynak4
